cv werk teksten actueel
Scroll straks naar beneden voor de tekst >
Daan Roosegaarde: Maakt de wereld beter - 2015
Daan Roosegaarde conquiert l'avenir avec de la techno-poésie-2015
Op Steenworp Afstand - 2013
Archipel: De Kunstcollectie van Margreet Bouman en Ronald Ruseler - 2012
Een concert voor Paardenstaart, twee Ogen en een Spier - 2012
Parlons ensemble, interview met Hans van Houwelingen - 2011
La valeur de l’anormalité - dossier Van Gogh, interview met Hans Looijen - 2011
Me protéger de la honte, interview met Cees Krijnen - 2010
L’art de l’intimité, l’intimité comme art - interview met Ger van Elk, 2008
La Ville des Esclaves, interview met Joep van Lieshout - 2008
Et oui elle tourne, interview met John Körmeling - 2008
Documenta 12: Moderniteit?, Leven! en Educatie - 2007
Architecture Liquide, interview met Lars Spuybroek - 2006
Mer en mer .... Zee in zee, water in water - 2006
Stap voor stap en voorzichtig voorwaarts! - Een bezoek aan de 51-ste Biënnale van Venetië, 2005
Schilderen met stenen, houtblokken en zwarte inkt, over Herman Geerdink - 2005
Over het einde van de kunst en de toekomst van de Vishal - 2004
De Esthetica van de Non-Schoonheid, over Gé-Karel van der Sterren - 2004
Op reis naar het einde van de wereld - 1998
In het Frans Halsmuseum - 1996
Interview met Steven Kwint - 1969
Area Revue)s( No 12 - 2006
Entretien avec Ronald Ruseler - Lars Spuybroek

Architecture Liquide
( L’équilibre devient dynamique)

Après l’inondation de la Mer du Nord de 1953, le gouvernement néerlandais mit en œuvre le Plan Delta pour protéger le littoral du sud-ouest du pays. Dans les années quatre-vingt, l’île artificielle de Neeltje Jans fut transformée en parc d’attractions où l’agence NOX de Lars Spuybroek construisit en 1997 le Pavillon d’eau douce (Fresh H20 expo), une structure organique et fluide dans lesquelles des points sensibles captent les gestes des visiteurs et génèrent vagues, lumières et musique dans un espace où les repères spatiaux traditionnels disparaissent, sans référence à l'horizontalité ni à la verticalité.

Comment en êtes-vous venu à construire le Pavillon d’eau douce ?

C’est le fruit d’un malentendu. En 1993 j’avais écrit un article sur « l’architecture liquide » et un commanditaire qui l’avait lu m’a demandé de construire un bâtiment. Quand je parlais d’«architecture liquide », je ne pensais pas en termes de signe ou de langage, mais en termes d’expérience, de quelque chose de l’ordre de l’intérieur. La forme n’est pas de l’eau. L’espace, basé sur les sensations, devient de l’eau. Quand le visiteur s’y déplace, il en sent la continuité, il voyage comme de l’eau. Le bâtiment est davantage affaire de sensations que de vision. Un aveugle peut aussi voir cet espace ; il s’y déplace comme n’importe qui d’autre, parce que même pour les voyants les codes visuels habituels sont absents ; les murs et les sols ne sont plus définis comme tels.
L’autre raison pour laquelle j’ai été sollicité est que, lors de l’achèvement des travaux du Delta, le Rijkswaterstaat (administration gérant les eaux aux Pays-Bas) était revenu de l’idée qu’il était possible d’utiliser la force et la puissance contre la nature. On commençait à penser à l’équilibre entre écologie et économie, ce qu’on appelait « la maîtrise intégrale de l’eau », et pour cela on avait besoin d’une architecture plus fluide. Mes idées coïncidaient avec cela.

Cette « architecture liquide » est-elle toujours d’actualité dans votre architecture ?

La plupart des architectes pensent l’architecture en termes de solides, des volumes platoniciens massifs, tandis que l’ « architecture liquide » s’intéresse aux motifs et aux rythmes. Le « liquide » provient de tous les systèmes flexibles, mais même s’ils conduisent finalement à une structure solide, elle n’est pas cristallisée. Continuité et relations sont essentiels. Je ne crois pas à l’opposition entre forme et mouvement. Le mouvement crée la forme, partout et toujours.

Votre travail a quelque chose de sculptural. Pensez-vous en termes de sculpture ou êtes-vous architecte avant toutes choses ?

Je ne m’intéresse pas tant aux projets qu’à la technique, qu’elle soit analogue ou numérique, aux procédures qui mènent à une forme. Les projets artistiques que je mène sont plutôt des mini projets architecturaux. A l’inverse, les réalisations architecturales du Bernin étaient des maxi projets artistiques. Ils proviennent de ma conception de l’architecture et de mes expériences. Les architectes partent d’une idée pour aller vers la forme, ou d’un concept vers la matière. Pas moi, je n’ai pas d’idées, j’ai des techniques. Je travaille sur des processus matériels ou des règles matérielles.
Je ne travaille pas de manière sculpturale comme Le Corbusier ou Oscar Niemeyer, mais comme Mies van der Rohe, Schinkel et Alberti, les purs des purs. La seule différence est que chez eux l’architecture était affaire de nombres exprimés dans les éléments tandis que chez moi c’est affaire de continuité. La forme élémentaire classique s’oppose toujours à la continuité gothique, autrement dit l’euclidien au topologique. Dans la topologie, on élimine les différences entre l’horizontal et le vertical. Ce qui joue un rôle fondamental, ce sont les relations entre les éléments.

Malgré vos intentions, il votre travail a un aspect sculptural ?

Si ça fonctionne comme une sculpture, tant pis pour moi ! Henri Moore, Brancusi et Anish Kapoor s’intéressent à la métaphysique de la surface lisse, pas moi. Je comprends leur fascination pour la courbe, mais mes formes sont articulées et mes surfaces ne sont jamais lisses. Ce sont des mosaïques, avec des facettes et des reliefs. Mes surfaces envoient des informations en continue et, quand on marche devant, elles passent continuellement de la transparence à la réflexion Les surfaces lisse de Kapoor parlent d’esprit, chez moi, c’est une affaire de corps : Comment est-ce que je me tiens ? Est-ce que je prends la décision de me déplacer ?
La façade de la Maison Folie de Wazemmes à Lille, par exemple, joue à l’évidence un rôle topographique classique, mais génère un mouvement continu. On ne se tient pas devant elle comme devant n’importe quelle autre façade. Cela dépend de la manière dont on marche. Cette expérience corporelle est un choix esthétique, car la lumière tombe à chaque fois différemment. Comme en musique, cette façade se prête à la modulation. Si j’enlève quelque chose à un moment, cela change tout de suite quelque chose d’autre. C’est pour cette raison que l’on peut dire que le mur est « liquide », et c’est possible grâce à la technique.

Continuité et mouvement sont donc les clefs de votre travail…

Provoquer la réaction des gens, que ce soit de manière électronique ou esthétique est essentiel. Le mouvement se trouve partout, dans les objets et dans les corps. Au sens propre, cela revient plus au mouvement d’un corps réel dans la continuité architecturale abstraite. La continuité est topologique et la topologie c’est l’organisation de la variation. Le corps s’adapte immédiatement à la variation par le mouvement, ce n’est pas un jugement. C’est là que les sentiments prennent de l’importance : est-ce que je me sens bien, est-ce que j’ai envie de faire quelque chose, fait-il beau ? L’architecture basée sur les éléments ne peut jamais aboutir à cela parce que tout est déterminé, que rien ne change jamais. A la rigueur une expérience peut se produire, comme en phénoménologie, tout est senti et subi, mais finalement rien ne change.

Si je comprends bien, l’architecture peut faire surgir des effets par la technique ?

Je ne dirais pas cela à haute vois, car les architectes n’apprécieraient pas, surtout aux Pays-Bas, où les architectes se considèrent comme moralistes, pas des organisateurs d’effets esthétiques.
Chez moi, les décisions éthiques sont liés aux sensations esthétiques, et c’est une différence essentielle. Je ne suis pas contre le fait d’aller de A en B, mais contre la ligne droite mécanique qui mène automatiquement de A à B. La perception de la façade de la Maison Folie de Wazemmes crée à l’intérieur du passage mécanique un parcours non-linéaire qui change le comportement : ralentir, hésiter, tout est possible, c’est une architecture variable qui provoque des sensations.
Le Pavillon de l’eau douce est non seulement le premier bâtiment interactif, mais c’est aussi le premier bâtiment qui s’ouvre complètement à la géométrie continue. Les sols ne sont pas horizontaux, les murs pas verticaux. Tout est connecté : murs, sols et plafonds coulent les uns dans les autres.
Un mois après l’ouverture du Pavillon, j’y ai vu quelque chose auquel je ne m’attendais pas : un homme âgé montant un mur à quarante cinq degrés en courant, alors que pour moi c’était encore un mur. La perte de la définition des limites entre mur et sol l’avait poussé à prendre cette décision. Il en avait envie et c’est ça qui est important. Il défiait ses habitudes. Il allait de A à B, avec en plus des déviations vibrant continuellement entre les deux points.
Le Pavillon montre que la séparation traditionnelle entre le travail et le jeu n’est pas une nécessité absolue. Tout le vingtième siècle est empreint de cette terrible division entre hasard et nécessité, entre Mies van der Rohe et John Cage.

Cela veut-il dire que cet antagonisme entre logique et émotion peut se formuler en termes de système ?

C’est ce que j’appelle « le vague » ou le « flou », ce que Deleuze définit comme « anexact mais rigoureux » quand il parle de la différence entre le cercle et le rond. Le cercle est statique, parce qu’il s’organise autour d’un point, tandis que le rond sans point central est dynamique. C’est comme lorsque l’on pédale en rond en bicyclette, il y a continuellement correction et feedback sans point central. C’est complètement aléatoire, mais une science peut décrire le parcours, un ordinateur le calculer, c’est pourquoi c’est rigoureux. Nous pouvons maintenant construire des choses impossible auparavant. Les impossibilités pratiques sont levées théoriquement.`

C’est ce qui vous a conduit pour le projet de reconstruction des Twin Towers de New York, Oblique WTC ?

Bien sûr, ce projet réuni des éléments tressés qui font penser à des formes de plantes, mais pour moi cela demeure une construction, et qui plus est une construction auto-organisée. Nous sommes partis de fils qui dès qu’on les trempe dans l’eau et qu’on les retire aussi tôt deviennent des formes parfaites. Cela marche exactement comme l’ « ordinateur » analogique de Gaudi qui travaillait avec des fils et des sacs pour trouver des solutions à ses recherches sur les courbes et les formes.

Pourquoi travaillez-vous tant en France ?

Les concours sont les mieux organisés au monde, plus transparents, plus importants. Mais surtout, en France on est bien plus moderne qu’aux Pays-Bas, même si l’on pense les Français pensent le contraire. La DS, le Concorde, le Minitel, c’est en France qu’on les a imaginés, conçus et mis au point. Il y existe un sentiment de modernité (je ne parle pas de modernisme). Je n’aurai jamais pu construire Maison Folie de Wazemmes aux Pays-Bas, parce qu’elle aurait été excommuniée dans le domaine de l’art.

Traduction : Hans Bouman et Frédérique Le Graverend

lars spuybroek

De balans wordt dynamisch
Een gesprek met Lars Spuybroek, door Ronald Ruseler

Na de grote overstroming van 1953 in de provincie Zeeland, heeft men besloten dat dit kwetsbare gebied effectief beschermd moest worden tegen de gevaren van de zee. Deze veiligheidsmaatregelen worden de Deltawerken genoemd. De Deltawerken moeten de polders van zuidwest-Nederland voortaan beschermen. Om de ingewikkelde stormvloedkering van de Oosterscheldewerken te kunnen bouwen is in de Oosterschelde een kunstmatig werkeiland geconstrueerd op een zandplaat. Het eiland heet Neeltje Jans en is na het beëindigen van de werkzaamheden, in de jaren tachtig, een themapark over de Deltawerken geworden.
Hier heeft Lars Spuybroek het Waterpaviljoen (1997) gebouwd. De vorm is vloeiend en organisch. Gedeeltelijk ligt het in het water en gedeeltelijk ligt het op het land. In het gebouw worden interactieve middelen toegepast om de bezoeker een zoektocht te laten beleven. De vloeren en wanden lopen in elkaar over. Niets is verticaal of horizontaal.

Hoe is het Waterpaviljoen tot stand gekomen en waarom is de keuze op u gevallen om het Waterpaviljoen te bouwen?

Ik had in 1993 een stuk geschreven over liquid architecture en de opdrachtgever had het stuk te lezen gekregen, dus die dacht, ik ga hem vragen voor een Waterpaviljoen. Het is mijn allereerste gebouw geworden. Dat was een mooie vergissing, zeg maar.
Ik wilde liquid architecture niet als teken of taal introduceren, maar veel meer als ervaring. Het is eerder iets inwendigs dan uitwendigs. De vorm is niet gerelateerd aan water, maar het moet een ruimte zijn die water wòrdt. Door in die ruimte te bewegen voelt men de continuïteit en ervaart men zichzelf als water. Het gebouw is meer op voelen dan op kijken gebaseerd. Je zou kunnen zeggen dat een blinde die ruimte ook kan zien. Als een blinde door het Waterpaviljoen loopt zal die hetzelfde ervaren als wij, omdat voor ons net zo goed de vaststaande visuele codes ontbreken. Wanden en vloeren zijn niet meer als zodanig gedefinieerd.

Een tweede reden waardoor men bij mij uitkwam was het veranderende inzicht bij Rijkswaterstaat dat het idee van kracht en macht tegen de natuur niet meer aan de orde was toen de Deltawerken eenmaal klaar waren. Men ging nadenken over de ecologie- en economiebalans. Dat noemde men integraal water beheer en daar heb je een soepeler soort architectuur voor nodig. Mijn ideeën sloten daar op aan.

Vindt u dat de term liquid architecture nog steeds van toepassing is op uw werk?

Het probleem van architecten is dat de meesten denken in solids – massieve, platonische volumes -, terwijl liquid veelmeer bestaat uit patronen en ritmes en daar ben ik erg in geïnteresseerd. Liquid bestaat uit allerlei flexibele systemen, maar leidt uiteindelijk wel tot een vaste structuur. Alleen is die vaste structuur niet gekristalliseerd, continuïteit en relaties zijn is net zo belangrijk als elementen. Ik geloof niet in de tegenstelling van vorm en beweging. Beweging maakt vorm, overal en altijd.---

Uw werk doet sculpturaal aan. Denkt u beeldend of bent u primair architect?

Ik ben niet zo geïnteresseerd in ontwerpen. Ik ben geïnteresseerd in technieken. Of het nu analoge of digitale technieken zijn, het gaat altijd om de procedures die leiden tot een vorm.
De kunstprojecten, want die doe ik ook, zijn eerder mini-architectuur projecten, zoals Bernini’s architectuur maxi-kunst projecten waren. Ze vloeien voort uit mijn denken over architectuur en ervaring. Dit maakt dat opdrachtgevers soms het idee krijgen dat het beeldende kunst is, als het gedrag en de beleving in de ontwerpen aan bod komt. Architecten werken van een idee naar een vorm, of van concepten naar materie. Ik niet, ik heb geen ideeën, maar ik heb technieken. Het zijn altijd materiële processen of materiële regels waar ik mee werk.
Ik vergelijk mij daarom nooit met Le Corbusier of Oscar Niemeyer. Die werkten sculpturaal. Ik vergelijk mijzelf met Mies van der Rohe, Schinkel en Alberti. De hardsten onder de hardsten. Dat komt omdat zij numeriek werkten. Het enige verschil is dat bij hen de numerieke verhoudingen uitgedrukt worden in elementen en bij mij gaat het over continuïteit. Het classicistisch elementaire staat altijd tegenover de gotische continuïteit, ofwel het euclidische tegenover het topologische. Bij de topologie wordt de scheiding der dimensies opgeheven en spelen de relaties de primaire rol, en de elementen een secundaire.
Kortom, het gaat om hele complexe verbanden die manipuleerbaar en buigbaar zijn en daardoor lijkt het resultaat op Le Corbusier of Niemeyer, maar heeft het de numerieke achtergrond van Mies, Schinkel en Alberti. Het is dus een kwestie van veel tellen. We tellen ons een ongeluk hier op het bureau en dat heeft met het sculpturale niets van doen.

Voor de kijker of gebruiker blijft uw werk toch als een sculptuur werken ondanks de bedoeling.

Ja, dat het als een sculptuur werkt daar kan ik niet zoveel aan doen. Henri Moore, Brancusi of Anish Kapoor zijn geïnteresseerd in de metafysica van het gladde vlak. Dat heb ik eigenlijk niet. Ik deel hun fascinatie voor de kromming, maar mijn vormen zijn gearticuleerd en mijn vlakken zijn nooit glad. Ze zijn mozaïek, geribbeld of gefacetteerd.
Mijn vlakken zenden continu informatie uit en veranderen voortdurend van transparantie naar reflectie als je erlangs beweegt.
De beelden met de gepolijste vlakken van Anish Kapoor gaan over de geest, terwijl het bij mij over het lichaam gaat. Hoe sta je en hoe neem je een beslissing om wel of niet door te lopen.
De gevel van Maison Folie de Wazemmes in Lille, bijvoorbeeld, speelt weliswaar een klassiek typologische rol, maar genereert continu beweging, je gaat er niet voor staan zoals bij een gewone gevel. Het hangt er erg vanaf hoe je loopt. Die lichamelijke ervaring wordt bijna een esthetische beslissing of je doorloopt of niet, want het licht valt er steeds weer anders op of doorheen. Die gevel zorgt voor modulatie, net als bij muziek. Als ik op één punt iets weghaal dan verandert dat meteen op een andere plaats. In die zin is de muur liquid en dit wordt door het technische systeem mogelijk gemaakt.

Continuïteit en beweging is de rode draad in uw werk zou je kunnen zeggen.

Absoluut! Of het nu elektronisch interactief is of plastisch, het prikkelen van de menselijk reactie staat voorop. De beweging gaat door alles heen, door de objecten en de lichamen. Ik ben echter niet alleen in de psychologische of de neurologische zin ervan geïnteresseerd. Bij mij gaat het er om onder welke omstandigheden mensen beslissingen nemen. Eigenlijk gaat het erom de letterlijke beweging van een lichaam abstract in architectonische continuïteit om te zetten. De continuïteit is topologisch en topologie is de organisatie van variatie. Welnu, een lichaam relateert zich onmiddellijk aan variatie door beweging, niet door oordeel. Hier worden dus gevoelens heel belangrijk: voel je je goed, heb je ergens zin of geen zin in, is het mooi of slecht weer? Een architectuur van elementen kan dan nooit, want alles is gedetermineerd, daar kan ervaring hoogstens iets extra’s zijn, zoals in fenomenologie, alles wordt gevoeld en ondergaan, ja, maar eigenlijk verandert er niets.

Organiseert een architect dan effecten die opgeroepen worden door de techniek?

Ik zou dat niet hardop zeggen, want dat zou hij niet appreciëren. Zeker niet in Nederland. De Nederlandse architect ziet zichzelf als een ethicus en niet als een esthetische organisator van effecten.
Bij mijn werk wordt de ethische beslissing gekoppeld aan een esthetische sensatie en dat is nogal een essentieel verschil. Ik ben niet tegen het lopen van A naar B, maar tegen de eenduidige, mechanische, rechte lijn die getrokken wordt van A naar B. De waarneming van die wand in Maison Folie de Wazemmes creëert binnen de mechanische passage (vaak letterlijk met de auto) een niet-lineariteit die het gedrag kan veranderen, mensen doen stoppen, vertragen, aarzelen, wat dan ook, maar het is een variabele architectuur die zich opent voor gevoelens.
Ik zag dit al bij het Waterpaviljoen. Het is niet alleen het eerste interactieve gebouw, maar ook het eerste gebouw dat volledig bestaat uit continue geometrie. Het heeft geen horizontale vloer en ook geen verticale wanden. Alles is vloeiend met elkaar verbonden en als je binnen bent zie je niet meer het verschil tussen wand, vloer en plafond. Je ervaart het als continue geometrie.
Toen het Waterpaviljoen een maand open was zag ik daar iets dat ik niet had voorzien. Er liep een bejaarde man en die rende zo een helling van 45° op. Ik had nooit het idee dat iemand tegen die wand op zou lopen, want ik zag dat stuk nog steeds als een wand. Voor die man was dat onderscheid opgeheven. Hij was net voldoende in de stemming, want dat is belangrijk, hij week van zijn gewoonte af door daar ineens naar boven te rennen. Het opheffen van de drie definities - wand, vloer en plafond - had effect op het werkelijke bewegen en het nemen van beslissingen. Zo heb je A naar B, plus een continu vibrerende kromme daartussen.
Wij hebben altijd geleerd dat werk en spel van elkaar gescheiden zijn. In het Waterpaviljoen zie je dat ze wel degelijk in één systeem kunnen samengaan. Zo komen Mies van der Rohe en John Cage samen. De hele twintigste eeuw is echter van die scheiding doortrokken, necessité aan één kant, hasard aan de andere.

Hoe zou u de organisatie van het gebied tussen logica en emotie als systeem formuleren?

Vroeger had ik er nog geen woord voor en noemde ik het Tussen. Nu noem ik le vague of le flou. Fuzziness in het engels of zoals Gilles Deleuze het noemt “anexact, mais rigoureux”. Deleuze heeft het bijvoorbeeld over het verschil tussen le cercle en le rond. De cirkel is statisch, omdat die door één middelpunt georganiseerd wordt, maar le rond heeft geen middelpunt en is dynamisch. Alsof je met een fiets in de rondte rijdt, continue correctie en feedback zonder vast middelpunt. Het is een vorm die je ervaart of maakt en daar is een wiskunde voor. Dat is topologie en het kan door de computer helemaal berekend worden, daarom is het ook rigoureux. Nu bouwen we dingen die vroeger niet konden. Praktische onmogelijkheden zijn theoretisch opgeheven.

Is in dit verband is uw ontwerp voor de herbouw van de Twin Towers in New York kenmerkend?

‘Dat ontwerp, obliqueWTC, is een constructie van in elkaar gevlochten elementen die weliswaar sterk doen denken aan plantvormen, maar voor mij blijft het een constructie, sterker nog een constructie auto-organiseé. We zijn uitgegaan van draadjes die wanneer je ze in het water houdt en ze er meteen weer uithaalt automatisch een perfect systeem vormen. Het werkt precies als de analoge computer van Gaudi. Hij werkte ook met draden en zakjes om krommingen en vormoplossingen te vinden.
Als je dit principe namelijk herhaalt dan krijg je steeds een ander variabele, maar die variabelen bij elkaar zijn wel onderdeel van dezelfde organisatie.

Nog een laatste vraag. Waarom bent u zo actief in Frankrijk?

Er zijn twee redenen. Ten eerste is men in Frankrijk veel moderner dan in Nederland. Men denkt daar in Frankrijk anders over, dat weet ik wel, en toch is het zo. Een DS, een Concorde of Minitel wordt daar niet alleen bedacht, maar ook ontworpen en gerealiseerd. Dat is elders niet het geval. Er is een gevoel voor moderniteit en dat is wat anders dan modernisme. Het gebouw dat ik in Lille gemaakt heb, kan ik in Nederland niet bouwen, tenzij het geëxcommuniceerd wordt als kunst. Ten tweede zijn de competities veel beter georganiseerd dan waar ook ter wereld. In Nederland zit de kunstelite opgesloten in de kunstensector. In Frankrijk is ze veel meer verspreid over plaatsen die toe doen in de samenleving. Daardoor is architectuurcompetitie transparanter en het bevordert bovendien een bredere belangstelling.

boven