De Biënnale van Venetië bezoeken is natuurlijk ook een
smoesje om het heerlijke Venetië zelf aan te doen. De zonnige,
levendige stad in de lagune heeft de duizenden dagjesmensen altijd
veel te bieden en ook de regelmatige bezoeker hoeft zich hier nooit
te vervelen. Dit jaar is het weer volop genieten voor de liefhebbers
van eigentijdse kunst.
Vanaf zondag 12 juni is de 51-ste editie van de Biënnale voor
beeldende kunst in Venetië open voor het publiek. Naast de Documenta
van Kassel is deze manifestatie het belangrijkste evenement in Europa
op het gebied van de actuele beeldende kunst.
In Kunstenland zullen wij de komende tijd werk voorbij zien komen
dat hier uitgebreid in de schijnwerpers staat. Het is een barometer
en momentopname in één.
Deze editie bestaat uit 4 deelexposities.
Dat zijn de presentaties van de afzonderlijke landen in de paviljoens
van de Giardini, het grote overzicht The Experience of Art, samengesteld
door de spaanse Maria de Coral, de tentoonstelling Always a Little
Further in het Arsenale waar de eveneens spaanse curator Rosa Martínez
verantwoordelijk voor is en de afzonderlijke exposities in de paleizen
en expositieruimtes die verspreid zijn over de gehele stad.
Deze Biënnale
lijkt een pas op de plaats te maken om even bij te komen van de
hectische onrust van twee jaar geleden. Toen werd de bezoeker onderdeel
van actie en beleving. Een ervaringsevenement waar alles en iedereen
om aandacht vroeg. Nu is dat anders en daarom loop je in eerste
instantie wat zoekend rond.
De twee grote exposities van Maria de Coral en Rosa Martínez
proberen weliswaar een evenwichtig overzicht te bieden, maar de bezoeker
moet zelf conclusies trekken om de hoogtepunten zinvol met met elkaar
in overeenstemming te brengen.
Mijn eerste bezoek betrof de videovoorstelling Mandarin Ducks van
Jeroen De Rijke en Willem De Rooij in het Rietveldpaviljoen. Dit
kunstaarsduo is door Martijn van Nieuwenhuyzen, van Bureau Amsterdam,
uitgenodigd om Nederland te vertegenwoordigen.
Hun film wordt ieder heel uur vertoond, zodat het publiek gedwongen
wordt ook werkelijk met aandacht naar hun werk te kijken.
De Rijke en De Rooij hebben gebroken met hun registrerend poëtische
stijl van filmen en een echte speelfilm gemaakt. Het is een pastiche
geworden op een soap met echte acteurs. In een houterige stijl en
met een tenenkrommend Engels accent wordt er een verhaal gesuggereerd
van liefde, haat, overspel en de incestueus decadente leegheid van
het bourgeois milieu.
Wat mij betreft vallen de makers ten prooi aan het in Nederland bestaande
misverstand dat slecht uitgesproken Engels voor niet- Nederlanders
komisch is. Je kijkt naar een rammelende film en vraagt je meteen
af of de bedoeling van de makers overkomt op een internationaal publiek.
Wij worden geconfronteerd met naar binnen gericht werk, dat voor
eigen podium is gemaakt. Teleurgesteld verlaat je de voorstelling
in de hoop op iets beters.
Een wandeling door de Giardini maakt snel duidelijk dat slechts
een enkele bijdrage echt de moeite waard is. Engeland eert de klassieke
helden Gilbert en George.
De Franse Annette Messager heeft haar installatie Casino gedoopt.
In een bijna Disneyachtige setting wordt associatief het verhaal
verbeeld van Pinocchio. Geheimzinnig oplichtende figuren worden afgewisseld
met het onheilspellende geluid van een machine die speelgoed met
een knal de lucht in slingert.
Duitsland is interessant omdat Tino Sehgal verwarring teweeg brengt.
Hij laat de suppoosten op het binnentredende bezoek reageren. Onverwacht
dansen zij in het rond en roepen uit: ‘ Oh... This is so contemporary...contemporary...ooooh..This
is so contemporary!’. De medewerkers gaan ook met je in discussie
over de wereldeconomie als je daar prijs op stelt.
In het Italiaanse paviljoen wandelen wij door The Experience of
Art. Hier wordt het plezier uitgedragen dat men kan beleven aan eigentijdse
kunst.
Traditionele middelen gaan hand in hand met de nieuwe technieken.
Francis Bacon, Philip Guston, Marlene Dumas vertegenwoordigen de
narratieve verbeelding in de schilderkunst. (In Museo Correr aan
het San Marcoplein wordt het werk van Lucian Freud op eenzelfde wijze
getoond in een fantastisch overzicht).
Dit narratief, associatieve aspect herkennen wij tevens in het videowerk
van Stan Douglas, Candice Breitz, Vasco Araújo en Bruce Nauman.
Jun Yang vertelt de recente geschiedenis van China aan de hand van
filmbeelden die geplukt zijn van nieuwszenders zoals CNN en BBC World.
Het roept een sfeer van verontrusting en verbazing op, omdat de film
direct is en zelfbewustzijn uitstraalt.
Het werk van De Rijke en De Rooij krijgt plotseling een andere context
als je het in verband brengt met deze videowerken. Deze visie past
in de opvatting dat de homevideo’s, met de allerindividueelste
expressie van de allerindividueelste emotie in belabberde filmpjes,
hebben afgedaan. Zo heeft zij toch nog betekenis, hoe tergend de
bijdrage ook is.
Zo wordt aardig wat videowerk op deze Biënnale schatplichtig
aan het oeuvre van Matthew Barney. Dit is vooral te zien in Francesco
Vezzoli’s quasi filmtrailer, met zijn vet aangezette Caligula
door Gore Vidal. Bekende filmsterren figureren in een wereld van
ondergang en verlies aan cultureel bewustzijn. Alles met een knipoog,
maar ondertussen.
In een erezaal vat William Kentridge alles samen in een indrukwekkende
installatie van diverse animatiefilmpjes.
Als we doorlopen naar het Arsenale zijn de verwachtingen hooggespannen.
Daar worden traditiegetrouw de nieuwste tendensen getoond.
In Always a Little Further verwacht je de zinderende eigen tijd,
maar de titel van de expositie is veelzeggend. Met kleine bescheiden
stappen wordt de toon voor de kunst van nu gezet.
Bij de ingang bewaken de Guerrilla Girls uit New York het politiek
correcte gedachtegoed. Boem, boem, boem ... zij gaan door met de
strijd!. Vanaf 1985 voeren de Guerrilla Girls op pathetische wijze
actie tegen het vrouwvijandige machokunstcircuit. Zij lijken als
moderne bodyguards te zijn ingehuurd. Stilletjes en op onze tenen
sluipen we langs hun billboards het Arsenale binnen. Wij bekijken
een paar stappen verder de enorme kroonluchter van tampons, gemaakt
door Joana Vasconcelos.
Nu kunnen we de vrij serene tentoonstellingsruimte betreden.
De vele getoonde kunstwerken zijn geïsoleerde presentaties van
ideeën. Het persoonlijke van de individuele kunstenaar wordt
geabsorbeerd door het geheel. De tentoonstelling is de kunstenaar,
want observaties, gedachten en concepten worden opgenomen in een
totaalbeleving.
Deze ideeën kunnen een verwijzing zijn naar een boeddhistisch
klooster met levende muziek òf de sociaal-culturele betekenis
van het museum in onze maatschappij (Rem Koolhaas) òf filmpjes
over bloed als medium (Regina José Galindo) òf de prachtige
serie foto’s van Christien Rodero waarin ze tegengestelde vergelijkingen
toont van cultureel bepaalde uitingsvormen.
De Kaäba als replica van het kubusvormige gebouw in Mekka, midden
op het San Marcoplein van Gregor Schneider uit Duitsland kwam niet
door de censuur. Europa heeft even geen zin in militant kabaal na
de aanslagen in New York en Madrid. Een verontwaardigde tekst is
het enige overblijfsel van Schneider’s concept.
Verder wordt de superindividuele beleving in het Arsenale teruggebracht
tot het raamwerk van kunstzinnig conformisme. Alles wat wij te zien
krijgen is op zich best interessant, maar aan echte hoogtepunten
ontbreekt het jammer genoeg.
Natuurlijk zijn
er uitzonderingen, want in dit totaalpakket past het werk van Xu
Zen wonderwel. In het door de Volksrepubliek China betrokken stookhuis
worden op de oude, geteerde stookolievaten verschillende videoprojecties
getoond van mensenmassa’s. Je ziet publiek
wandelen op straat, winkelen, lopen op de markt of wachten in de
metro. Als er onverhoeds hard geschreeuwd wordt door de filmploeg,
draait men zich geschrokken en verbaasd om. Dan stopt het beeld.
Door detectors schieten steeds andere beams aan, waardoor wij als
kijker betrokken worden in de actie. Als heen en weer rennende catastofe-toeristen
raken wijzelf gevangen in een spel van op sensatie beluste emotie.
Dit brengt ons op de afzonderlijke tentoonstellingen die verspreid
door de stad te vinden zijn.
Sinds lange tijd bundelen de Latijns-Amerikaanse landen hun krachten
door één gezamenlijk paviljoen voor hun kunstenaars
in te richten. Aan het Campo San Vidal geven deze landen een overzicht
van recent werk. Steevast is de getoonde kunst politiek en kritisch
van aard.
Twee kunstenaars vallen op. Oscar Muñoz is met zijn film Retrato
verwant aan Marcel Broodthaers en Bas Jan Ader door zijn poging om
op een bloedheet trottoir verwoed een steeds verdampend portret te
schilderen. Donna Conlon laat mieren in het oerwoud kaasprikkers
met vlaggen van landen uit de hele wereld en het internationale vredeteken
sjouwen in plaats van met bladeren en takjes. Coexistencia werkt
op je lachspieren door het onbedoelde individualisme van de beesten
in een verder strak georganiseerde mierenkolonie.
Er zijn een
paar opvallende presentaties waar ook galeries aan deelnemen. In
samenwerking met de Lisson Gallery bijvoorbeeld wordt werk getoond
van Douglas Gordon, Anish Kapoor en John Latham onder de titel ‘God
is Great’.
Ook voor het werk van Karen Kilimnik is speciaal een ruimte gecreëerd.
In het Palazzetto Tito hangen haar kleine bescheiden schilderijen,
die refereren aan de geschiedenis van de schilderkunst. Vrolijk fluitende
vogeltjes maken van deze plaats een klein intiem meisjesparadijs.
De absolute knaller is wat mij betreft de vertoning van het werk
van Pipilotti Rist. In de San Stae laat zij door een plafondprojectie
eveneens het paradijs tot leven komen door een meisje als een eigentijdse
godin te laten dansen in een caleidoscopische wereld van vorm en
kleur.
Rist maakt zo de droom van de oude barokschilders waar. Andrea Pozzo
of Giambattista Tiepolo zouden haar tot leven komende voorstelling
zeker herkend hebben. Het publiek kan op rode matrassen relaxen en
het betoverende tafereel ondergaan. Beeldende kunst op topniveau
waar alsnog het plezier verschaft wordt dat ons zo vaak beloofd is
door de samenstellers van deze Biënnale.
Venetië is en blijft een wonder waar geschiedenis, traditie
en een kijkje in de toekomst hand in hand gaan. Deze editie van de
51-ste Biënnale biedt het genot vooral in de perifere gebieden.
Misschien is dat ook wel de juiste plaats waar de beeldende kunst
het best tot haar recht komt.
Ronald Ruseler
Haarlem, juni 2005
