Poging tot persoonlijke vereeuwiging doormiddel van hoofdopzetting-2018
Eerst het verhaal, daarna schilderen
Kan een schilderij op je wachten? Bestaat het werk, voordat het gemaakt is? Is de kunstenaar een ziener of delver van beelden? Hoofdbrekens die opborrelen als Sam Hersbach (1995), winnaar van de Koninklijke Prijs voor Vrije Schilderkunst 2018, over zijn schilderijen vertelt.
Als winnaar van de Jan Zumbrinkprijs deed hij eerder dit jaar mee aan een groepstentoonstelling in De Vishal te Haarlem ter nagedachtenis van de voormalige conservator en kunstcriticus Jan Zumbrink, die in 2004 overleed. Er hingen drie doeken van gelijk formaat met vreemde, raadselachtige voorstellingen. Ze hadden een vitale toets vol grillige kwaststreken die als levende wezens voor je ogen dwarrelden. De avonturen die Sam al schilderend gecomponeerd had, leken afkomstig uit een ander universum.
Wankel evenwicht
Met name het schilderij Stroomwaartse Koppelichters (2017) trok mijn aandacht. Hoewel het schilderij in aanvang grof aan deed was het bij nadere beschouwing heel delicaat en zat het uiterst geraffineerd in elkaar. Een dierachtige vorm, hangt vanaf de bovenrand in de voorstelling en onder in het schilderij peddelt een figuur op de rivier. Een schuine lijn deelt de compositie van linksboven naar rechtsonder in tweeën. De bovenste helft is vol en gecompliceerd. De onderste helft is open en maakt ruimte voor het figuurtje in de boot. Het wankele evenwicht van het schilderij balanceert tussen simpel en complex. De vlakke achtergrond met het platte gele licht zorgt voor diepte in de voorstelling en is een plek geworden waar juist weinig gebeurt. Dat is de formele kant. Maar voor Sam Hersbach vormt het verhaal aanleiding schilderkunstige betekenislagen aan te brengen die het werk compleet maken.
Eerst het verhaal
‘We kijken naar de uitsnede van een veel grotere wereld’, vertelt hij op zijn atelier over het schilderij. ’Er komt een mannetje het beeld in gekajakt. Boven hem hangt een luiaard die zijn hoofd wil stelen. Het beest is alleen te traag, waarop de situatie ongewis wordt, want de twee slangetjes onderin zijn sneller en zouden de diefstal wel kunnen overnemen. Maar de roeispaan vaagt hen net zo makkelijk weer weg. Ik vraag mij af of het blauwe hoofd dat boven de rand van de boot uitkomt een gevaar voor de peddelaar is of juist een behulpzame geest. Wij zullen het alleen nooit zeker weten’.
Diep in de jungle
Door het werk moest ik denken aan de Amazone waar ik eens was. Ik zag mijzelf weer in een smalle prauw met buitenboordmotor in een oerwoud vol kreken. Diep in de jungle, hield ik toentertijd soortgelijke verhalen best voor mogelijk, alleen popten de wonderlijke wezens er niet direct op. Het leek alsof Hersbach met zijn directe voorstellingen wezenlijk iets nieuws had aangeboord, waarbij een luiaard die een hoofd met kennis probeert te stelen in de kern onderdeel was van een ingenieus schilderspel. In computerspelletjes zijn onverwachte situaties bouwstenen voor continue opgevoerde spanning en deze voorstelling verwees mede naar die jacht op betere ‘skills’ bij het gamen.
Kosmische horror
Sam Hersbach interesseert zich vooral in sociologische en technologische ontwikkelingen die zich momenteel aan ons opdringen. ‘Wat is mens zijn, wat is macht, wat is vrije wil?’, vraagt hij zich af. Hij zet vraagtekens bij de pogingen om van onszelf lopende goden te maken. In zijn schilderijen leveren die vragen tegenstrijdige elementen op, omdat kleine wezens bij hem groot kunnen zijn en de grote klein. Vormen onttrekken zich aan de zwaartekracht en de ‘kosmische horror’, zoals hij dat noemt, speelt zich zowel in een microwereld af als in een onbegrensd universum. Daarom krioelt het ook in de donkere schaduwpartijen van leven. De doeken zijn filosofische bespiegelingen over kennis, gestolen in de verwachting er iets aan te hebben, kennis in de vorm van een ogenkralenketting waar alles dat gezien is aaneengeregen en opgeslagen ligt, wijzende vingers met opdrachten, takken, sprieten en speren of beestjes als bloemen. We zien een slang die ruziet met een vlinder of iemand die zichzelf onthoofdt en zijn jonge kop op een oud beeld zet om zichzelf te vereeuwigen.
Lichtvoetig en onbevangen
In die danteske wereld is het niet alleen kommer en kwel, want de lichtvoetigheid en onbevangen noteringen van de gebeurtenissen worden inventief op het doek gezet. Soms gespierd met een kwast aangebracht, soms aangeduid met een fijnzinnige penseelstreek. De kunst van Sam Hersbach is een veelbelovende, geschilderde zoektocht waarbij het de kunstenaar lukt een grote verscheidenheid aan niveaus vast te leggen. Het schilderij ‘Stroomwaartse Koppelichters’ is voor mij het werk waar ik op wachtte en het is Sam Hersbach geweest, die het aan het niets onttrokken heeft.
Ronald Ruseler – oktober 2018
www.samhersbach.nl
Geraadpleegde bronnen:
– Ateliergesprek met Sam Hersbach – 21 oktober 2018
– Jan Zumbrink Prijs, Uitgave van HKU, 2013
– Catalogus Koninklijke Prijs voor de Vrije Schilderkunst 2018, Koninklijk Paleis Amsterdam.
Beeld: Sam Hersbach
– Stroomopwaartse Koppenlichters/Upstream-2017
– Poging tot persoonlijke vereeuwiging doormiddel van hoofdopzetting-2018
