Voor de Amerikaanse dichter Gregory Corso was de performancekunstenaar en auteur Roni Klinkhamer (1951) The ABC-kid, Allen Ginsberg noemde haar my little sister, fonkelend viel de eenmalige ontmoeting met de cineast Jan Vrijman op zijn plaats en er was een bijzondere band met de schrijver Heere Heeresma. De hartslag van een hele na-oorlogse generatie had The Beat. In Paradiso moest je zijn, op One World Poetry, de Engelenbak of De Lantaarn/ Het Venster in Rotterdam. Roni Klinkhamer stond met haar werk op alle podia die voor de jaren ‘70 en ‘80 van de vorige eeuw belangrijk waren. Voor het Shaffy Theater, waar ze ook optrad, was haar werk te veel performance en De Appel art centre waar in de jaren ’70 installaties, mediakunst en performances als nieuwe kunstvormen werden gepresenteerd verwees haar naar het Shaffy Theater omdat leven, werk en publiek voor haar één waren. De Appel vond dat passé. Kortom de kunst van Roni Klinkhamer ondervond weerklank en afwijzing.
Provocatief absurdisme.
Voor veel jonge kunstenaars waren de Punk- en New Wavejaren gedoemde jaren door de wereldwijde politieke spanningen, maar het waren tevens jaren van opluchting en ruimte, omdat er geëxperimenteerd en wild geleefd werd. De muziek, de taal, de kunst kreeg een enorme oplawaai. Kraakpanden werden broeinesten van creativiteit en alle kunst liep in elkaar over. Een feest met een band werd een installatie met een performance. Een podiumwand vol gestapelde zwart-wit televisies sneeuwde met ruis op een kerstavond. Toeteren op een saxofoon werd muziek ook al kon je er niet op spelen. Nog natte schilderijen hingen eerst aan de muren en lagen diep in de nacht voor stof op de grond.
De kunstenaar is taal
Roni Klinkhamer kreeg op dat cruciale keerpunt een breakdown en er was een mentale crisis nodig om de persoon te worden die ze eigenlijk was. Eenmaal hersteld kocht ze een pick-up met 23 Lp’s, wat hasj en besloot kunstenaar te worden. Daarna begon het echte leven en moest er eerst een achterstand weggewerkt worden. Ze bestudeerde alles wat met kunst te maken had, las over de Fluxusbeweging, begon een muziekbandje, kocht een pak onbedrukt krantenpapier en schilderde, meestal met haar zoontje op de grond gezeten, stapels met vellen vol.
‘Ik heb nooit getwijfeld aan mijn waarde,’ vertelt ze, terugdenkend aan die tijd.’ Alles liep in elkaar over en het was wat het was. Er ontstond een poëtische mix tussen de dingen die ik maakte. Zo kwam ik in die performance- en dichterswereld terecht, waar het publiek echt geïnteresseerd in je was’.
Ze schreef merendeels in het Engels, want zij was een echte Anglofiel. In die taal ontstond haar eerste fascinatie en verwondering voor taal. Ze trad, waar dan ook, op in het Engels, zodat ze in principe met iedereen kon communiceren. Later kwamen er Nederlandse woorden bij.
‘Het waren hele gave dingen, want de kern van mijn performances gaat over taal. Daarin vond ik onderdak. Hmmm, dat werd me niet altijd in dank afgenomen….’
So… dus … hij leefde in de tijd van de gebroeders Wright,
Not the brothers Wright of left and right.
What is right eigenlijk? Is the rightside the leftside?
Is it the leftside or the rightside?
The leftside is de the Invisible W of wrong!
Like the bell rings but is rong. R.O.N.G.
De bel rong
But the wrong side is not de rong side.
It is the left side,
With the invisible W
Of wright or wrong!
Optocht met de boxcar en Libo
Het spel met woorden, geconcretiseerd met tekens van uitgesneden karton, plexiglas en beschilderde driehoeken in rood, geel en blauw, kreeg vorm. Haar optredens waren voltrekkingen die het werkelijke overstegen. Klinkhamer gooide zichzelf voor de wolven door straatoptredens te geven.
‘In het voormalige Passionata IBK te Nijmegen had ik een hele grote installatie gemaakt en daar voerde ik een performance op die 5 dagen duurde. Het was een hele verhuizing geweest want ik had een boot gemaakt van 25 meter beschilderd behang en m’n boxcar was mee plus Baldanders, een groot prijsvarken op wielen, dat voor verrassingen zorgde en verder natuurlijk ook als altijd Libo, mijn oude bijna blinde intendant. Het toeval wilde dat het ook carnaval was, dus kwamen wij toevalligerwijs in de optocht terecht. Libo in Pickwickpapers-kostuum, mijn zoontje in een prinsenpakje en ik in die lange lapjesjas…. Maar op Aswoensdag liepen wij nòg door Nijmegen. De omstanders brulden dat het carnaval al was afgelopen en werden er boos of zelfs kwaad van’.
Zij liepen maar door en door en door. Iedere dag maakten zij een wandeling. Er weerschalde lawaaimuziek uit de buik van Baldanders, en al lopend en rollend en rockend liet het prijsvarken een spoor achter van steenkooltjes die stuk voor stuk uit zijn sokkel kukelden.
In de wereld
Met de intussen tot karretje omgebouwde kinderwagen vol attributen trok zij de wereld in. Klinkhamer trad een paar keer op in Hyde Park te Londen of Parijs, reisde naar Geneve, Venetië, Padua, Milaan en Bologna. Ze maakte een performancereis naar Griekenland en Cyprus. Weg met de kaders. De continuïteit van het werk diende versterkt worden. De ongevraagde optredens moesten de brug zijn waaraan je kon zien dat alles zich ook in de werkelijkheid voltrok. De reacties uit het publiek werden belangrijk, want ze ging de wereld veranderen en verbeeldde dat met haar optredens als onderdeel van een veel groter universum.
‘Ik wilde laten zien dat het boek doorgaat als je het dichtslaat en dat bij de langspeelplaat de melodie nog lang doorklinkt als op de pick-up de elpee afslaat’, vond zij.
Geluksgetal 13 voor Miss Nothing
‘Ik heb in Parijs een keer enorme mazzel gehad. Dat was de grappigste en de meest spectaculaire’, vertelt ze enthousiast, want overal waar ze kwam werd gedreigd met arrestaties: ’Ik had toen De Kubus op het karretje en als de zon erop viel leek het net een vlinder, want ook al deed je niks, het object op zich was een hele gewaarwording’.
Op Montmartre bij de Sacre Coeur zag zij op een dag mensen samendrommen in ouderwetse kostuums. Allen waren deftig jaren-20 gekleed. Verderop stonden oldtimers geparkeerd voor een defilé. Toen zij met haar karretje naar voren drong vroeg een chique geklede heer in het Frans;
‘Doet u ook mee?’.
‘Qui, naturellement. Jazeker!’, zei ze uit het niets.
‘Is dat uw voiture? Votre automobile? Wat is uw nummer dan en wat is uw naam?’, vroeg de ceremoniemeester argwanend.
‘Treize – numéro 13 et je m’appelle Miss Nothing’, antwoordde ze.
Hij keek op zijn lijst en zag bij 13 een kruisje staan, want niemand wilde meedoen met een ongeluksgetal. De man moest lachen. Vervolgens gaf hij haar een heel groot nummerbord, beplakt met een psychedelische sticker en het rugnummer 13. Aanvankelijk stapte Roni stevig door in de stoet, maar het publiek riep:
‘Lentement! Lentement! Rustig! Rustig!’
De grap was dat je niet als eerste aan moest komen, maar juist als laatste.
‘Wij kwamen vanzelfsprekend als laatsten aan, voortdurend lopend met de motor aan. Dat was een vereiste, je mocht niet stilstaan. … Twee stappen voorwaarts, één stap terug … met de bolerostap heen en weer deinend. Het moest natuurlijk wel een performance blijven’.
In het restaurant hield de burgemeester van Montmartre een toespraak. Roni en haar zoontje waren de eregasten en werden verwend met lekkere hapjes. Volgens de burgemeester had die dag de kunst gewonnen.
‘De burgemeester heeft nog, nadat hij op zijn glas getikt had, tijdens dat etentje Oh my darling, Clementine. You were lost and gone forever voor me gezongen. De champagne vloeide rijkelijk en als aandenken kreeg ik een Watermanvulpen. Er werd ook nog even gezorgd voor een prettig, betaalbaar hotelletje in de buurt. Zo grappig allemaal. Wij hadden een niet te geloven succes, zoiets leuks had ik nog nooit meegemaakt’.
A US- A AUS -Trail YA…US-A Free KA, US-A C YA US A Amorica US A
And Arc tic A US A You say US. U.men? U Rope A? A-men USAMEN.
Te gast bij Teto Ahrensberg
Mooie verhalen volgen elkaar op. Voor een optreden in Montreux maakte zij kennis met de kunstverzamelaar Theodor Ahrenberg, door intimi Teto genoemd. Toen Klinkhamer met haar zoontje de oprijlaan opliep stormde zijn vrouw Ulla, met twee koffers in de hand, woest het bordes van het landhuis af. Zij hadden ruzie gehad en zij ging voor altijd weg. De man stond er perplex en verloren bij. Aan de ene kant zag hij zijn vrouw, boos het landgoed afrijden en aan de andere kant wandelde een vreemd uitgemonsterde vrouw in gezelschap van een peutertje het terrein op. Teto ontving haar gastvrij en bood haar voor enige tijd onderdak aan. Het klikte meteen. Zij heeft meerdere keren bij hem mogen logeren. Hij was allerhartelijkst en steunde haar in alle opzichten met haar performances. Bovendien kocht hij meteen wat van haar werken. Zo is haar werk nog in zijn beroemde collectie terecht gekomen. Ongestoord kon zij onder zijn vleugels optreden bij de Roos van Montreux zonder de kans in de boeien geslagen te worden, beschermd als zij was door de charismatische kunstliefhebber en verzamelaar Teto Ahrenberg. In het dikke artist book, een paar pagina’s na de bijdrage van Picasso mocht zìj een bladzijde vullen. Wat toentertijd als een veelbelovend eerste opstapje leek, bleek … oh ironie … één van de hoogtepunten uit haar carrière.
Is kunst te vroeg of te laat?
Klinkhamer vertelt dat zij òf overal te laat òf te vroeg mee was, ze zocht de confrontatie, maar probeerde niets voor het publiek in te vullen. Haar performances waren talig en dichterlijk. Tijdens zo’n performance, die op film staat, balanceert Roni tussen panelen en objecten, speelt met een papieren vogel en blaast op een sjamanistische fluit. Wind …. de wind …. vliegt zelf mee op de wind met die gele vogel. Actie! Beweging! Herhaalde rituelen en bezweringen vullen de ruimte. Aandoenlijk, humoristisch, meeslepend, maar vooral verrassend zijn de schaarse beelden die van haar optredens gemaakt zijn.
‘Is het niet vreemd’, zingzegt ze in de film, ‘dat alle continenten met een A beginnen? Azië begint met een A, Australië en Amerika, Afrika, Antarctica. Allemaal een A .… Een À .… A …. A …. A, alleen Europa is een buitenbeentje. Europa – U RopeA …. Rope …. Is it U Rope A? U rope, your hope, U Rope A … At Land A’.
Waren die optredens te vroeg of te laat? Eerlijke en waarachtige kunst komt precies op tijd.
Murphy en levende woorden
De taal is van het begin af aan de kern van Klinkhamer’s werk geweest en dat is het nog steeds. Alles geheel in lijn met haar veelbewogen leven. De performance maakte plaats voor het schrijven.
‘Het werd grimmiger en grimmiger. Je moest een olifantshuid hebben om op straat op te treden. Mensen gingen mij haten en bespottelijk maken. Dit zorgde voor hachelijke situaties. Ze werden bang voor me en dachten dat ik aan zwarte magie deed, vooral in Italië’.
Ze kwam in politiecellen terecht en in London werd haar op het laatst toegeroepen:
‘Look at her, the devilsdaughter and her bastardson’.
Wat eerst één geheel vormde is Roni langzaam uit elkaar gaan halen. Ze ging schilderen en dichten. Ze had haar bandje nog en wilde een boek schrijven over een man die in de war raakt en van zijn kamer een woestijn maakt. Halverwege de jaren ’90 begon zij aan het boek dat uiteindelijk uitmondde in een lijvige trilogie over de hoofdpersoon Murphy, een kunstenaar. Met taalrijkdom en een sterk associatievermogen wordt het hallucinante leven beschreven van Murphy die deels leeft in de werkelijke wereld en deels in zijn fantasie. De kunstwereld wordt met humor op de hak genomen en Murphy gaat de strijd aan met zijn (falende) creativiteit en de zakelijke, afstandelijk geworden wereld om hem heen. De botsing tussen die twee werelden was altijd al de leidraad in de kunst van Roni Klinkhamer. Een brug slaan tussen droom en werkelijkheid is haar levenswerk geworden.
Human …. Human
You, You, You
You-Man
Haarlem – november 2020
Geraadpleegde bronnen:
– Gesprekken met Roni Klinkhamer
– Interview met Roni Klinkhamer op 23 november 2020
– S.O.U.L – Een film van Roni Klinkhamer en Sw. A. Subhauti, 1987. De dichterlijke teksten komen uit deze film.
– Murphy Slaughter – Roni Klinkhamer | In de Knipscheer, 2014
– Wikipedia Theodor Ahrensberg (1912 – 1989)
– In The Name Of Art – a documentary about the art patron Theodor “Teto” Ahrenberg | JP Morgan Friberg, 1990.
– Tekst geschreven door Roni Klinkhamer en Ronald Ruseler voor
Twee Vrienden – een biografische tentoonstelling, Vishal – Haarlem 2020
(Over het werk van de Herman Geerdink en Jeffrey Zylstra)
Twee Vrienden – Een biografische tentoonstelling
(Over Herman Geerdink en Jeffrey Zylstra | De Vishal – Haarlem, 2020)
