De stille eenvoud van Florence Marceau-Lafleur

In Teylers Museum te Haarlem worden na bijna 15 jaar alle tekeningen van Michelangelo in het bezit van het museum opnieuw tentoongesteld onder de titel ‘De mannen van Michelangelo’. Deze 22 bladen behoren tot de mooiste tekeningen die hij gemaakt heeft. Het zijn merendeels studies van het mannelijke lichaam en getekend naar naaktmodellen. De anatomie gaf hij weer in uitdagende en expressieve houdingen. Het genie van Michelangelo werd al snel door zijn leermeesters herkend toen hij als jochie beelden uit de klassieke oudheid imiteerde. Zij vroegen hem om de perfectie die hij nastreefde, een beetje pootje te lichten, want aangetast verkochten de Klassieken beter. Op de tentoonstelling staat zo’n half-voltooid beeld van een jongeling in zuiver wit marmer heel mooi te wezen.

Dat zuivere wit is ook een belangrijk aspect in het werk van Florence Marceau – Lafleur en wie haar installaties betreedt krijgt een bijna klassiek gevoel van nieuwsgierig makende ernst. Hier geen draaiende, kantelende of vallende figuren, maar enkel stille eenvoud.

Contemplatieve momenten
Florence Marceau-Lafleur is geboren in Frankrijk en na haar opleiding aan de Haagse Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten (KABK), woont en werkt zij tegenwoordig in Haarlem.
Eenmaal gevestigd als kunstenaar begon zij haar eigen lichaam als uitgangspunt te gebruiken. Op de academie was zij ook kunstenaarsmodel en daar werd zij geconfronteerd met de verschillende stadia van zijn en niet-zijn. Het waren contemplatieve momenten van bewustzijn over je eigen lichaam en de ruimte er omheen.
‘Vaak teken ik op de vloer en neem ik bepaalde posities in, zoals ik dat gewend was als model. Dan ontstaat er continuïteit tussen mijn houding en mijn blik. Die begint in mijn ruggengraat en gaat dan via mijn arm naar mijn ogen, dan naar mijn pen, om te eindigen als de lijn.’
Ze begon te zoeken naar de volumes en de inhoud van haar lichaam en haar ademtochten. Daar maakte zij vervolgens objecten en tekeningen over. Zo ontstond er langzaamaan een imaginaire werkelijkheid met zichzelf als binnenvorm en de wereld als buitenvorm. Ze schakelde als het ware het denken uit en legde daarmee de innerlijke verbinding vast tussen het individu en de wereld.

De schelp als kolos
Niet zo lang geleden presenteerde zij, tegelijk met een performance, in de Heilige Geest Kapel van De Grote of St. Bavokerk te Haarlem haar laatste sculpturen. Heel anders dan het macho-geweld in Teylers Museum kreeg het zuivere wit een andere betekenis. In de nissen van de kleine ruimte stonden haar objecten verscholen opgesteld. Heel enigmatisch, geheimzinnig.
Het uitgangspunt voor de presentatie was een tekst van Francis Ponge, waarin hij pleit voor monumenten van bescheiden formaat, idealiter niet groter dan een mens. Zijn ideaal is de schelp waarin het weekdier leeft. Door in te zoomen op het kleine kan dit de grootte van een piramide of een oosterse tempel representeren.
‘Ik vond het moeilijk in de kerk en vroeg mij af of het niet te raadselachtig of te religieus werd. Ik vind het ook fijn als het allemaal wat afstandelijker is. Ik had ook kunnen reageren op de grafstenen. Zij markeren namelijk een menselijke maat, net als de tekst over de schelp van Ponge. Een graf moet de juiste afmetingen hebben en dat bepaalt de rest van de ruimte. Het doet erg denken aan mijn tekeningen. In zo’n grote ruimte valt het weg en als je in een kleinere ruimte bent trek je de aandacht van de kijker op een subtielere manier. Daar was mijn performance in de kapel op gericht. Ik werd een aanwezigheid met lichaamsvolume, tegelijkertijd statisch en bewegelijk’.

Het probleem in de kunst is dat het al snel een thema moet hebben, met een bijbehorend programma. Het voelt alsof je eerst gedwongen wordt om een idee of een statement te ontwikkelen, waar je daarna de juiste materialen en de juiste middelen bij zoekt. Dan is het gevaar heel groot dat je super leeg werk gaat maken. Dan zegt het werk niet meer dan een tekst over het werk en het is treurig als een kunstenaar daartoe gedwongen wordt. Vandaar dat Marceau-Lafleur met haar objecten, verzamelingen en beschrijvingen uitgaat van haar eigen aanwezigheid als anker. Dan zijn grote gebaren niet nodig en ontstaat er ruimte voor intimiteit.

My work is not about nothing
Deze niet-alledaagse kijk op de wereld leidde tot een verzameling gipsen neuzen die ze hanteert als een toonfluit, zoals er in diverse culturen op een schelp geblazen wordt. Ze maakte reeksen ademvolumes, die op de muur bevestigd, ontleend lijken aan een 19e-eeuws laboratorium en foto’s van performances op haar atelier waar je door stereokijkertjes toegang toe krijgt. Ver weg is ze en toch dichtbij, want je staat er met je neus bovenop.
Het meest pregnant zijn twee papierrollen, die naast elkaar kunnen worden uitgerold. Op de ene rol tekende Florence met een fineliner een soort marmerstructuur en op de andere rol staat, heel klein, een tekst geschreven. Die tekst is geen dagboek en ook geen verhaal, maar heel precies beschrijft ze haar overdenkingen en gedachten tijdens het tekenen. Door het pietepeuterige handschrift zijn de woorden op hun beurt ook weer een zelfstandige structuur geworden.

Gebogen over zo’n stukje tekst klinken haar woorden: ‘My work is not about nothing. I would not be where I am without the things that did not stimulate me, whether they are the hours sitting as an art model or the emptiness of the Dutch landscape. They gave room for images to find me.’
Ons collectieve geheugen en erfgoed, de geschiedenis en niet te vergeten de dingen om ons heen zijn de voedingsbodem voor het werk van Florence Marceau-Lafleur. Haar fysieke aanwezigheid in het maakproces geeft de kijker toegang tot een mysterieuze, intieme wereld. Passie, geduld en toewijding zijn daarbij de sleutel voor zowel de maakster als de beschouwer. Een klein gebaar in een grote wereld. Dat is het.

Haarlem, 16 november 2025

_{Bronnen:
– gesprek met Florence Marceau – Lafleur op 12 november 2025
– Michelangelo – de hand van een genie, Teylersmuseum 2005 – Uitgeverij Wbooks
– Aantekeningen voor een schelp – Francis Ponge | Vertaald door Everdien van der Loos, Raster, Jaargang 1984 (nrs. 29-32)(1984)–DBNL
– juryrapport De Vishal Kunstprijs 2020
– florencemarceaulafleur.com}