Deze tekst is een impressie van mijn recente reis door India en Nepal. Op de vraag aan welke kunstenaar ik deze keer zou denken, riep ik spontaan: ‘Marius Bauer’. Marius Bauer maakte reizen naar Turkije, Egypte, Italië, Moskou, India, Syrië en Palestina. Zijn werk heeft mij altijd geprikkeld, mede omdat zijn prenten iets Rembrandt-achtigs hebben. Hij was lid van Pulchri in Den Haag en Arti @ Amicitiae in Amsterdam.
In de museumzalen met de schilderkunst uit de negentiende eeuw gaat mijn aandacht graag uit naar kunstenaars die veel gereisd hebben. Het genre van de Oriëntalisten en schilders van de Wanderlust hebben altijd mijn belangstelling gehad. Hun werk prikkelt de fantasie en dat roept bij mij telkens een verlangen op om zelf de koffers te pakken.
Het tweede genot
Met een beurs op zak van de Haagse kunsthandelaar E.J. van Wisselingh vertrok Marius Bauer (1867 – 1932) in het najaar van 1888 voor het eerst naar Istanbul en schreef:
‘Ik heb nu wel een vast doel voor ogen, iets dat ik voor die tijd geheel miste.’
Aanvankelijk reisde hij alleen en later deed hij dat met zijn vrouw Jo Stumpff (1873-1964) die tevens zijn manager was.
Terug op zijn atelier herschiep hij de indrukken die hij had opgedaan. Hij baseerde zich op zijn schetsen en op de foto’s die hij onderweg kocht.
Zelf schreef hij daarover: ‘Nu komt het tweede genot, dat der herinnering, schoner nog dan de werkelijkheid. Het minder mooie en de westerse nasmaak verdwijnt en er rest een wonderland van paleizen en tempels, bevolkt met onafzienbare rijen van bontgeklede oosterlingen, van rijkgetooide paardenstoeten, van kamelen en drommen olifanten. De herinnering verzacht de schaduwen en het licht, werpt een doorzichtige sluier over de werkelijkheid en verandert haar in een droombeeld waarvan de kleuren nooit zullen verflauwen.’
Terugkerende kenmerken in de kunst van Marius Bauer zijn de oude stadspoorten, de steegjes in de soek en landschappen met oosters geklede figuren. Vaak zijn de composities contrastrijk en vaag impressionistisch geschilderd.
De Imaginaire Reis
Reislust ontstaat uit nieuwsgierigheid naar het andere, het ongekende. De reizen die Margreet Bouman en ik sinds de jaren zeventig samen gemaakt hebben zijn ijkpunten in ons leven geworden. Wij zaten nog op de middelbare school, toen wij naar Luxemburg liftten. Onderweg kregen wij het aanbod van een automobilist die voor zijn werk naar Parijs reed. Als wij mee wilden waren wij welkom … nou dat wilden wij wel … dus logeerden wij ‘s avonds met vijfentwintig gulden op zak in de jeugdherberg van de Lichtstad.
Achteraf gezien is die impulsieve beslissing van cruciaal belang voor ons geweest. Wij zijn altijd blijven reizen en nieuwsgierig gebleven naar werelden die ons onbekend waren. Aanvankelijk zochten wij in Europa naar musea, monumenten en kunst die wij tijdens onze studie hadden leren kennen. Later zijn daar intercontinentale bestemmingen bijgekomen, die altijd wel een reden of onderwerp hadden. Een boek, een tekst, een film, een tentoonstelling konden een excuus zijn om te vertrekken.
In de loop der jaren hebben deze reizen een structuur gekregen. Die constructie zijn wij de De Imaginaire Reis gaan noemen. In dit reisschema gaan wij steeds westwaarts om letterlijk een reis om de wereld te kunnen realiseren, met als doel uiteindelijk weer terug te keren op de plaats van vertrek. Onze reizen zijn uiteindelijk dwaaltochten geworden over zeeën, eilanden en continenten. Zo trekken wij al meer dan 50 jaar rond en voor mijn kunst is dit concept de rode draad in mijn oeuvre.
Centraal-Azië
Met de reis door India hebben wij deze maand zo’n cluster in die Imaginaire Reis afgerond. In 2019 vertrokken wij per trein van Moskou naar Beijing met een tocht door Mongolië als intermezzo. Het was een ongelofelijke ervaring om door een land te rijden dat vier keer zo groot is als Frankrijk en nauwelijks wegen kent. Het was een kennismaking met de ongekende culturele rijkdom van een oeroud nomadisch volk. Dit inspireerde ons om later naar het zuiden af te zakken en Kirgistan, Kazachstan en Oezbekistan te bezoeken.
De inspiratiebron voor déze tocht was de Duitse ontdekkingsreiziger Alexander von Humboldt, die in opdracht van de Tsaar Nicolaas I moest bestuderen of er goud, platina en andere waardevolle materialen in diens uitgestrekte rijk op een efficiëntere manier gedolven konden worden.
De wetenschappelijke expeditie vertrok in 1829 met als doel het Altajgebergte, waar Rusland, China en Mongolië aan elkaar grenzen, te bestuderen. Voor de Tsaar hadden de bodemschatten prioriteit, voor Humboldt was dat zijn wetenschappelijke onderzoek, want hij ontdekte dat de geologische condities hier overeenkomsten vertoonden met zijn bevindingen in de Andes van Zuid-Amerika.
En hier komen wij ook Marius Bauer weer tegen, want in deze streken is hij eveneens geweest.
India
Als afsluiting van dit project bezochten wij zojuist het ruige Rajasthan, een deelstaat van India, gelegen in het noordwesten van het land. Hier hebben afstammelingen van de Mongolen met een mix van Perzische invloeden ook geheerst: De Mogols.
Wij reisden door de ruige woestijnwereld en herkenden in de bezochte steden de poorten, muren en huizen die wij ook uit de kunst van Bauer kennen.
De kleurrijke Rajasthaners zijn open, nieuwsgierig en vriendelijk. Met in de stadjes Hindoetempels en vooral veel vrolijke gebedsvlaggetjes. Als roze-, gele- en groene suikertaarten vind je ze verscholen tussen de huizen of op pleintjes. Soms zie je ze groot en massief al van ver liggen.
Het wonderland van paleizen en tempels bestaan nog steeds en de rijkgetooide paardenstoeten, van kamelen en drommen olifanten ook nog.
Bauer dacht in zijn schilderijen en prenten de westerse invloeden weg, daarom is er wat dat betreft niet veel veranderd … ja … de enorme drukte en het lawaai is geëxplodeerd en het eeuwige getoeter van auto’s, tuk tuks en motoren, zal hij niet gekend hebben. Wèl de onderlinge luidruchtigheid van de mensen. De doorzichtige sluier over de werkelijkheid is in de loop der tijd vervangen door verstikkende luchtvervuiling.
Wereld en Geest
Hoogtepunt was ons bezoek aan Varanasi (voorheen Benares), de heilige stad van de Hindoes, gelegen aan de Gangesrivier. Dagelijks namen vele, vele pelgrims uit heel het land hier hun reinigingsbad, dompelden zich onder in de rivier en dronken een glas Gangeswater (even je lippen bevochtigen mag tegenwoordig ook). Tegelijkertijd vonden lijkverbrandingen plaats, waarna de drabbige asresten netjes de rivier in geveegd werden.
Aan de oevers van de Ganges bevonden wij ons in het hart van India. Hier kwamen wereld en geest samen en op deze heilige plaats keken wij tevens door de ogen van Marius Bauer. Deze intensieve reis zal ook voor ons straks zeker het tweede genot gaan gelden als alle indrukken neer zijn gedwarreld op de vruchtbare bodem van onze reisherinneringen.
Haarlem, 4 december 2024
Geraadpleegde bronnen:
- www.mariusbauer.nl
- Dierbare Schilders, het burgerlijk realisme in de negentiende eeuw – Aleksa Čelebonović, Arbeiderspers 1974, Amsterdam
- De uitvinder van de natuur – het avontuurlijke leven van Alexander Von Humboldt – Andrea Wulf, 2016
- Stormruiters – Steppenrijken in Eurazië 500 v. Chr. – 1700 n.Chr. Peter Hoppenbrouwers, Prometheus 2023
- SCHANDE | Lifestyle , De Groetjes Thuis – Op reis met Margreet Bouman met Ronald Ruseler, een uitgave van Anna Kolbe – Haarlem 2024 > http://ronaldruseler.nl/wp-tekst/op-reis-met-margreet-bouman-ronald-ruseler/
- De reisdagboeken van Margreet Bouman en Ronald Ruseler
Voor De Imaginaire Reis zie http://ronaldruseler.nl/dir/
