Monica Rotgans

Pigmenten geven kleur betekenis.

Monica Rotgans werkt aan haar ambitieuze 7Colars Project. In een reeks van drie boeken onderzoekt zij de geschiedenis van het vaak dramatisch verkleuren en verdwijnen van pigmenten. De onderschatte veranderingen hebben gevolgen voor ons kijken naar kunst. Ze beschrijft het mondiale gebruik van pigmenten vanaf de prehistorie tot nu. In het eerste deel BlauwGroen, dat nu gereed is, wordt de werking van pigmenten besproken. Waar en hoe werden ze gebruikt en welke symbolische functie vervulden zij in uiteenlopende culturen, vraagt de auteur zich in de serie af. De delen Rood Geel Aarde en Wit Zwart zijn in voorbereiding.

Monica Rotgans is van mening dat er een toenemende behoefte is om kennis te hebben van het schildersmateriaal. Dat bleek al uit de succesvolle verkoop van haar eerste boek Verf, 500.000 jaar verf en schilderkunst: ‘Wat vroeger algemene kennis was voor een kunstschilder is in onze tijd hoegenaamd verloren gegaan. Er bestonden wel standaardwerken voor kunstenaars, maar die waren vaak te technisch, aan de andere kant zijn er de leerboeken met kunstjes. Daar tussenin zit niets.’

In de loop der tijd is er zoveel kennis vergaard door de conserveringswetenschappen en heeft Rotgans er zoveel informatie bij gekregen van restauratoren dat het zonde is er niets mee te doen. Ze haakt in op hun kennis en als ze specifieke vragen heeft dan kan ze bij hen terecht. ‘Van hen krijg ik technische informatie over veroudering van verf en de werking van pigmenten. Ondertussen kun je niet naar oude verf kijken als je niet weet hoe het werkt. Je begrijpt het schilderij dan niet meer’, vertelt ze.

Oude pigmenten zijn steeds meer vervangen door ‘nep’-pigmenten. De zogenaamde ‘Hue’-verven. Dat gebeurt deels doordat de echte pigmenten zeldzamer en duurder geworden zijn, maar onze strenge milieueisen maken het ook niet meer mogelijk ze te gebruiken. Vandaar de ontwikkeling van vervangers.
‘Ik wilde daarom in één hoofdstuk vooral aandacht besteden aan de vraag wat de consequenties zijn van verkleuringen. Wat vroeger helder en krachtig was is nu vaak kleurloos of vaal. Daardoor verandert ook onze interpretatie van het schilderij en raakt voor ons de symbolische werking van de kleurcodes op den duur verloren. Daarmee doe je de oorspronkelijke uitgangspunten van de schilder tekort. Ik wilde weten hoe oude kleuren overleven, want ons kijken wordt er door gestuurd.’

Rotgans bladert door het boek en wijst voorbeelden van veroudering aan die ons op een dwaalspoor kunnen brengen. Zo stonden de kleuren geel en lichtgroen vroeger in de christelijke traditie symbool voor de zonde, vandaar dat Maria Magdalena altijd een groengele jurk aan heeft. Die kleurcode stond vast en maakte de voorstelling voor de kijkers van toen als het ware leesbaar. Als de kleurwaarden veranderen, verliest de voorstelling zijn eigenlijke betekenis.

‘De Mona Lisa van Leonardo da Vinci is oorspronkelijk anders van kleur geweest dan wij nu zien. Dat weten wij doordat een assistent van Leonardo tezelfdertijd een kopie heeft gemaakt. De mouw van de jurk was oorspronkelijk rood. In de 20e eeuw zijn de kleuren autonoom geworden, maar in die tijd gaven de kleuren van de kleding rangen en standen aan. De regels bepaalden de kleurvoorschriften. Daar kennen wij de Rode Loper of de Purperen Koningsmantel nog van. Purper was een dure, dus voorname kleur.’

Lapis Lazuli was in de Middeleeuwen meer waard dan goud. De gebroeders van Limburg, de schilders van Les Très Riches Heures du duc de Berry, konden er slechts selectief gebruik van maken, want de Hertog bewaarde het mineraal zorgvuldig in zijn schatkist. ‘De verf bepaalde de rijkdom en de gradaties blauw gaven aan met wie je te maken had’. ‘Eigenlijk zou de kunstgeschiedenis deels herschreven moeten worden vanwege alle kennis die wij over die oude technieken en hun condities hebben opgedaan.,’ meent Monica Rotgans. Haar boek BlauwGroen,- Verf, het gezicht van de Kunst is alvast een eerste stap.

Ronald Ruseler september 2016
geschreven voor het kunstblad Palet