Samenvallende tegenstellingen – over de kunst van Guillermo Kuitca
Guillermo Kuitca (1961 – Buenos Aires) is in de jaren negentig van de vorige eeuw bekend geworden met zijn schilderijen over plattegronden van gebouwen, gesloten ruimtes, cellen en beschilderde matrassen. Op die matrassen heeft hij landkaarten geschilderd met de knopen als steden. Door de verf en de hardhandige behandeling zijn ze vaal en groezelig geworden alsof ze een heel leven achter de rug hebben. De kaarten die er op geschilderd zijn missen soms logica of zijn geografisch onjuist, maar roepen meteen allerlei associaties op.
Vitruviusman ca. 1490
Metaforisch middelpunt
Leonardo da Vinci heeft in de Vitruviusman, uit ca. 1490 is een figuur getekend die zowel past in een vierkant als in een cirkel. Het is misschien wel de beroemdste tekening over onze menselijke maat die wij kennen. Leonardo maakte de mens tot middelpunt van Gods Schepping door een schijnbaar kloppende mathematiek in een ideaal geconstrueerde verhouding weer te geven. In de tijd waarin Da Vinci leefde werd er op een andere manier tegen het geloof aan gekeken dan in de eeuwen daarvoor. De scheppingsketen kreeg in de renaissance een hiërarchische structuur. Die begon bij God, ging via de engelen, de sterren, planeten, allerlei levensvormen en eindigde tot slot bij de duivel. De mens kreeg in die keten een centrale plaats toegekend als denkend wezen met een sterfelijk lichaam en een onsterfelijke ziel. Leonardo maakte met die tekening de mens metaforisch tot middelpunt van een ingewikkeld systeem. De tekening toont op een bijna perfecte manier hoe ons persoonlijk universum in het mathematische vierkant en de organische cirkel gestalte krijgt.
Landkaartmatrassen
Er speelt zich in het werk van Guillermo Kuitca iets soortgelijks af. Tegenstellingen vallen bij hem ook steeds samen. Hiervoor heeft hij zich laten inspireren door de Argentijnse dichterschrijver Jorge Luis Borges, die schreef dat één plaats tegelijkertijd alle plaatsen kan zijn en één dag alle dagen. Het moment en de beleving, het materiële en het immateriële worden dan één geheel.
Hoewel het werk van Kuitca er tegenwoordig andere invalshoeken bij heeft gekregen blijven de landkaartmatrassen ons fascineren.
Als idee is het vrij eenvoudig, maar het heeft tegelijkertijd een diepere betekenis met vele lagen. De matrassen suggereren een reis die zich zowel materieel als immaterieel voltrekt. De associatie met hotelkamers is dan niet ver weg en dat klopt in zekere zin ook wel, want de reis en het hotel zijn als begrippen altijd met elkaar verknoopt geweest.
Afgebakende kosmos
Een hotelkamer is een afgebakende kosmos waar de slaap altijd aanwezig is en waar dromen (of nachtmerries) vrij spel hebben. Wanneer je de kamerdeur opent is de ruimte in zekere zin neutraal, maar het verhaal begint op het moment dat je de kamer betreedt. Dat geldt ook voor het gebruik van een landkaart. De kaart krijgt betekenis op het moment dat je hem raadpleegt, dan vallen abstractie en werkelijkheid samen. Bij de landkaart- en matrassenschilderijen gaat het Kuitca daarom niet om te weten waar je bent, maar om je te verliezen in het onbekende. Voor hem worden de landkaartmatrassen daardoor een soort ontmoetingsplek waar het persoonlijke en de publieke ervaring met elkaar verbonden raken.
Materiaal als drager van emotie
De aandacht van de kijker wordt vooral getrokken door Kuitca’s werkwijze. Dit komt enerzijds door de monumentale formaten van zijn doeken in combinatie met de opstellingen van matrasbedden, die als een fictief landschap opgesteld worden, anderzijds door zijn geraffineerde materiaalgebruik. Het is interessant als je kunt zien hoe het materiaalgebruik bij een kunstwerk materiaal blijft en de toegepaste techniek tegelijkertijd de suggestie oproept van emotie of beleving. Het materiaal of de techniek die gebruikt wordt versterken dan de betekenis. Dan vallen vorm en inhoud optimaal samen en komt het artistieke proces, dat de kunstenaar al werkend voor ogen heeft, tot leven.
Tafelkleed met droedels
In zijn serie Diarios heeft Kuitca schildersdoeken voor onbepaalde tijd over een ronde tafel gehangen als een tafelkleed. Het atelierleven van alle dag dwarrelde een tijdlang om en over het schilderskleed heen. Door het linnen lange tijd praktisch, maar respectloos, te gebruiken ontstond een toevalscompositie die met aantekeningen, telefoonnummers, emailadressen, titels voor schilderijen, gedachteloos getekende droedels en opgedroogde gemorste vlekken gevuld was. De opgespannen doeken werden daarna gepresenteerd als een zonnestelsel van cirkelvormige dagboeken. Die serie vult de landkaartmatrassen zo mooi aan, omdat ze in de geest van het eerdere werk tot stand is gekomen, maar ze geeft tevens een inkijkje in Kuitca’s dagelijkse beslommeringen. We komen in de buurt van de maker.
Een mengsel van uitgangsposities.
Omdat de voorstellingen in de composities steeds vanuit de blik van de beschouwer geschilderd zijn (bij de Diariosserie kijken wij ook boven op de doeken) worden wij toeschouwers bij een proces waar toeval en opzet, schildersavontuur en reflectie elkaar vinden. Wij kijken als het ware door de ogen van de maker mee. De objectiviteit van het object: een bed, matras, een kamer, een theaterplattegrond wordt gevuld met de subjectiviteit van onze eigen ervaringen. Met die visuele informatie kunnen wij het verhaal vol mysteries en verborgen emoties over het leven, het bestaan en de dood zelf afronden.
Dit mengsel van elkaar overlappende uitgangsposities ( die van zowel de maker als de kijker) verschaft ons toegang tot het universum van Guillermo Kuitca.
Ronald Ruseler, juni 2017.
Literatuur:
Guillermo Kuitca – Burning Beds / A survey 1982 – 1994, Contemporary Art Foundation 1994
Diarios | Eli and Edythe Broad Art Museum at Michigan State University. Opening-day Artist Talk: Guillermo Kuitca – Walker Art Center (You Tube)
