De Loudon Collectie met Salvatore Arancio
Onderstaande tekst schreef ik voor een een tentoonstelling die in de zomer van 2020 getoond zou worden in Teylers Museum te Haarlem. Surreal Science is een tentoonstelling over een bijzondere verzameling, waar kunst en wetenschap op een fascinerende manier met elkaar vervlochten worden. In 2023 is de tentoonstelling alsnog van start gegaan.
De in Londen wonende Nederlandse verzamelaar Joris Loudon heeft gaandeweg zijn belangstelling voor hedendaagse kunst verlegd naar wetenschappelijke objecten, educatieve instrumenten en afbeeldingen uit de 19e-eeuw. Aanvankelijk waren deze ontwerpen bestemd voor praktisch gebruik, maar als je met het oog kijkt van een kunstliefhebber met interesse voor eigentijdse kunst, zoals Loudon, krijgen deze objecten opeens een andere betovering en soms bizarre schoonheid. In deze spectaculaire collectie gaan kunst, wetenschap, verbeelding, verbazing en verwondering hand in hand.
Herontdekking en onderzoek
De 19e-eeuw is het tijdperk van de ontdekkingen. De wereld leek eindeloos en onuitputtelijk. De Amerikaanse ontdekkingsreiziger, auteur en diplomaat John L. Stephans, bijvoorbeeld, staat bekend als de herontdekker van de Mayacultuur in Centraal-Amerika. Vanaf 1839 reisde hij een aantal malen door deze streken om de bijna verdwenen inheemse culturen van de Maya-indianen te bestuderen. In zijn team reisde ook zijn vriend Mr F. Catherwood mee om op de plaatsen die bezocht werden aquarellen, schetsen en tekeningen te maken. Die dienden later niet alleen als gegraveerde illustraties bij de (succesvolle) boeken die Stephens publiceerde over zijn vele reizen, maar het waren tevens wetenschappelijke vastleggingen van ontdekte kunstschatten.
Een eigen continentale geschiedenis.
Stephens vroeg zich op zijn reis af of hij niet het Mekka of Jeruzalem van dit onbekende volk had ontdekt. Je zou het bijna denken als je de zorgvuldige en geconcentreerde kunst van Catherwood bekijkt. De barre omstandigheden van de tropische wildernis, hadden hem niet verhinderd om met geduld en heel nauwkeurig over die vergane schoonheid kunst te maken. De resten van deze ooit magistrale ruïnesteden kwamen niet alleen tot leven, de Amerikanen maakten door Stephens en Catherwood kennis met hun eigen continentale geschiedenis. Europa had Athene en Rome, Amerika kreeg de eeuwenoude kunst van Copan in Honduras of Palenque in de Chiapas, Mexico.
Zien bevordert kennis.
De meereizende, meekijkende en meedenkende kunstenaars konden door hun vakmanschap de vondsten en ontdekkingen van wetenschappers haarscherp in beeld brengen. Dit leverde niet alleen inventarisatiemateriaal op voor verder onderzoek, maar het was ook verleidelijke kunst die je het rijke gevoel gaf hoe eindeloos groots, gevarieerd en vooral hoe het leven op aarde zich in verbluffende schoonheid ontwikkeld had. Omdat zien de kennis bevordert en kunst de mens verheft was voor universiteiten en het onderwijs niet alleen de vraag naar studieboeken vol platen groot, er was ook behoefte aan demonstratie- en onderwijsmateriaal waar je iets mee kon uitleggen. In de klaslokalen van scheikunde, biologie of kunst staan ze soms nog; de oude modellen, die decennialang alle Beeldenstormen hebben overleefd en gelukkig bewaard zijn gebleven. Beduimelde platenboeken, gecompliceerd geblazen kolven in koperen houders, fijn gesneden bloemen van beschilderd hout die je uit elkaar kunt nemen, vitrinekastjes met kevers of vlinders, opgezette vogels of skeletjes op bewerkte sokkels met een gegraveerd plaatje. Ze bestaan gelukkig nog en Joris Loudon heeft er een collectie van aangelegd.
De collectie Loudon
De bijna 200 objecten van de collectie Loudon zijn ambachtelijk en van uiteenlopende materialen gemaakt. Ze variëren van prachtig geïllustreerde boeken tot handgemaakte glazen zeeanemonen en levensechte anjers van bijenwas, gekleurde glazen toverlantaarnplaatjes over prehistorische wezens, een 6000 jaar oude Amerikaanse vuistbijl, opgezette dieren en anatomische modellen, waaronder doormidden gezaagde menselijke schedels. Bij het verzamelen heeft Loudon een intuïtief en persoonlijk standpunt ingenomen. Zijn belangrijkste criterium om een object te verwerven was dat het er mooi en esthetisch uit moest zien. Hij zocht met een artistiek oog naar de kruisbestuiving tussen kunst en wetenschap. In de 19e eeuw waren de artefacten nog gebruiksvoorwerpen die meestal versleten of in de loop der jaren sneuvelden, maar hier is alles in perfecte staat en van hoge kwaliteit. Hun wetenschappelijke en onderwijskundige functie is op de achtergrond geraakt, maar zij ontsluiten nog steeds door hun schoonheid de complexe structuren over de natuur en de magie van het leven op aarde.
Installatie en vrije associatie
De Italiaanse kunstenaar Salvatore Arancio (1974), heeft voor deze gelegenheid een open installatie gemaakt, die verwijst naar de klassieke rariteitenkabinetten of Wunderkammers. Daarin combineert hij de collectie Loudon met zijn eigen keramische kunst, aangevuld met video’s, licht en geluid. Kunstverzamelaar en kunstenaar hebben elkaar gevonden en zijn hier even met elkaar verweven. De andersoortige ordening van de objecten zorgt voor een extra dimensie en de bezoeker wordt uitgedaagd om zelf op onderzoek uit te gaan. Men staat vrij om net als Loudon en Arancio te gaan associëren, omdat begeleidende teksten of uitleg ontbreken. Het totaal telt. Schoonheid en verwondering zijn de eigenlijke onderwerpen en krijgen daardoor zelfs surreële gelaagdheid.
Surrealistisch universum
Merit Oppenheim wordt beschouwd als de belangrijkste vrouwelijke kunstenaar van het surrealisme en maakte in 1936 Déjeuner en fourrure, een theekopje van gazellebont. Het zou hier niet misstaan, omdat haar denken niet zoveel verschilt van de vrije, negentiende-eeuwse geesten die het allergrootste en het allerkleinste probeerden te doorgronden. De Amerikaanse kunstenaar Joseph Cornell exposeerde samen met Oppenheim op een groepstentoonstelling in New York en werd bekend met jaloersmakende kastjes, die hij liefdevol omtoverde tot autonome surreële kabinetjes. Daarom denk je ook onbewust aan beider werk. Erg ver staan al die werelden niet van elkaar af en dat is er juist zo mooi aan.
Teylers Museum is de uitgelezen plek voor Surreal Science. Je kunt er de Cycloop, de Zondvloedmens en het topje van de Mont Blanc bewonderen en de prenten bestuderen uit de tijd van ontdekkingsreizigers gelijk Mr F. Catherwood. Het museum, waar het Verlichtingsideaal al eeuwen uitgedragen wordt, verzamelt net als vroeger nog steeds eigentijdse kunst. Voor de verzameling van Joris Loudon en het werk van Salvatore Arancio heeft men een zachte landing gemaakt, omdat deze fantasievolle combinatie van kunst, verbeelding en wetenschap daar bij uitstek gekoesterd kan worden.
Ronald Ruseler, december 2019 – 2023
Surreal Science
17 februari 2023 t/m 03 september 2023
Wonderkamer van Kunst en Wetenschap
Geraadpleegde bronnen:
Gesprek Terry van Druten, conservator Teylers Museum en samensteller van Surreal Science, 12 december 2019.
Begeleidende-/ concepttekst Teylers Museum.
Press release Surreal Science: Loudon Collection with Salvatore Arancio, Whitechapel Gallery, London
SurrealScience, YouTube
Incidents of Travel in Central America, Chiapas and Yucatan, John L. Stephens, 1969 Dover Publications – New York
Surrealist Art, S. Alexandrian – Thames and Hudson, 1970
Joseph Cornell by Diane Waldman – George Braziller Inc. – New York, 1977
geschreven voor Palet Magazine apr/mei 2020.
