NRC HANDELSBLAD Zaterdag 29 maart 1986
Bunkers in kunstzinnige belangstelling
Tentoonstelling: Bunkers, tot 21 april in Felison Beeckestijn, Rijksweg 136, Velsen Zuid. Woensdag t/m zondag van 14- 17 uur.
Door: Bas Roodnat
Vooral langs de kust, maar lang niet daar alleen, staan ze nog: de Bunkers, ook wel kazematten genoemd, door het Nederlandse en het door het Duitse leger gebouwd als bomvrije onderkomens uitvalsstellingen. Of als onneembaar geachte verdedigingsspinnekoppen in water- en andere – linies uit nu volstrekt verouderde oorlogen. Soms is aan de grijze betonklompen te zien dat er ooit pogingen tot opblazen of anderszins slopen zijn gedaan. Bijna altijd mislukte pogingen omdat ze immers werden gebouwd om tegen grof geweld bestand te zijn. Tenzij het echt niet anders kon heeft men ze maar laten staan, slopen bleek te duur en dikwijls ook te gevaarlijk voor de omgeving te zijn.
Ze hebben inmiddels veel van hun grimmigheid verloren. Aan de ijzeren haken, waaraan indertijd camouflagenetten moesten worden bevestigd, hangt nu de was te drogen, er grazen koeien en schapen rondom, in de duinen kruipen struikgewas en helm te- en op. Hoewel de ondergrondse gangenstelsels die bij ze hoorden zijn dichtgemetseld, zijn ze ms toch nog enigszins toegankelijk als meestal illegale speelplaatsen voor kinderen. Of er zijn champignonkwekerijen en vakantiehuisjes in gevestigd.
De bunkers zijn vergroeid met het landschap, opgenomen in het dagelijks beeld van de voorbijgangers die ze waarnemen zonder ze zien. Er is een speciale instelling voor nodig om de fortificaties bewust te bekijken en er dan zelfs enige waardering voor op te brengen. Om ze te zien bijvoorbeeld monumenten van historisch en ook architectonisch belang. Of als grillige vormen met picturale mogelijkheden.
Een kleine tentoonstelling in een bijgebouw van het landgoed Beeckestijn in Velsen-Zuid laat zien dat er inderdaad beeldend kunstenaars zijn die zich door de betonmassa’s laten inspireren. Zoals Marinus Fuit die de grijze muren een verwoest stalen onderdeel van onbestemde functie tegen de helblauwe lucht erboven tot een dwingende compositie in felle kleuren herschept. Of Anet Smedings die in een serie van vijf schilderijen dezelfde bunker in steeds andere impressionistische kleurstellingen neerzet, daarbij de schaduwwerking van de abrupte betonpartijen steeds verschillend interpreterend. Een andere exposant is Ronald Ruseler, die Europa doortrok op zoek naar bunkers, zijn ervaringen verwerkend in agressieve doeken, die ook collages zijn. Haije Gemser is de fijnschilder in het gezelschap, hij vindt voldoende in het surrealistisch geheel dat de tijd end van gewapend beton, zand, gras, roest en verwering heeft gemaakt.
Olaf Meesters is in Velsen vertegenwoordigd met zwart-wit foto’s. Het zijn zware, contrastrijke drukken, bunkers vragen om die benadering. Een kunstenaar die in Velsen ontbreekt, hoewel hij al jaren met bunkers bezig is, is Rudi van der Wint. Hij kon er ook moeilijk bij zijn omdat hij in het duingebied De Nollen bij zijn woonplaats Den Helder met de daar overgebleven kazematten zelf bezig is. Ooit had hij het plan van zo’n gevaarte het dak te doen verwijderen, dat te vervangen door glas, zodat het licht zou binnenstromen in het interieur, waarvan de wanden abstract beschilderd zouden zijn. Er zou dan, aldus Van der Wint, een zeldzaam stiltecentrum ontstaan, een tot schilderij geworden ruimte zου de bezoeker opnemen. Met deze en dergelijke dingen is hij in De Nollen aan de gang. Dat moet dus ter plaatse worden ondergaan.
De tentoonstelling is – zoals gezegd – van bescheiden omvang, de samenstellers wilden nog niet te enthousiast van leer trekken om irritatie te voorkomen bij diegenen die door bunkers uitsluitend aan oorlog en andere ellende worden herinnerd. Een tweede tentoonstelling echter wordt nu al aangekondigd. En daar zal openlijker en nadrukkelijker worden gepleit voor behoud van een aantal bunkers. Ze hebben historische waarde net zoals oude stadsmuren en de vesting Naarden dat hebben. Dat immers zijn eigenlijk ook een soort bunkers, waarvan achter de scherpe kanten van de krijgskundige herinnering door het verstrijken van de eeuwen zijn weggeslepen. De nieuwe bunkers, althans een deel ervan, moeten die kans ook krijgen, aldus de organisatoren van de tentoonstelling in Velsen Zuid.