Het is een plek waar je achteloos langsfietst. En mocht je aandacht tóch worden getrokken door de muurschildering op de hoek van het Doelenplein/Gedempte Voldersgracht, dan vraag je je wellicht af wat de betekenis er van is. Toch zit er een heel verhaal achter, gerelateerd aan mensenrechtenorganisatie Amnesty International. De Haarlemse beeldend kunstenaar Ronald Ruseler was destijds betrokken bij het initiatief en weet er alles over te vertellen. Zaterdagmiddag 14 mei komt deze muurschildering opnieuw in de spotlights te staan.
door Paul Lips
Onder de schildering hoort ‘Amnesty International 1985‘ te staan. Die woorden zijn in de loop der tijd waarschijnlijk gewoon overgeschilderd door functionarissen van de gemeente, denken betrokkenen Ronald Ruseler (beeldend kunstenaar), Inge Crul (bewoner Doelenplein, redacteur wijkkrant Binnenblad) , Rob Haverkamp (Haarlem Fietsstad) en Piet Zwaanswijk (beeldend kunstenaar), die het werk nieuw leven in gaan blazen. “Juist nu – met de oorlog op de achtergrond – zijn mensenrechten weer actueel”, vindt Ronald Ruseler. Zaterdagmiddag 14 mei wordt het onderschrift ‘Amnesty International 1985’ opnieuw onder het kunstwerk aangebracht door Ronald Ruseler, Erik Prins, Jan Willem Post en Piet Zwaanswijk. Met een korte uitleg, toespraken en muziek.
De muurschildering wordt in september 1985 vervaardigd door Ronald Ruseler, Erik Prins, Jan Willem Post en de uit Chili afkomstige Gaby. Een week lang wordt er hard aan gewerkt. Een mooi voorbeeld van hoe stijlen van schilderen (Zuid-Amerikaans en Europees) gecombineerd kunnen worden tot iets nieuws. De kunstenaars zijn destijds in de veronderstelling dat de door de firma Artel beschikbaar gestelde acrylverf het minstens tien jaar zou moeten kunnen ‘houden’. Dat zijn er nu al zevenendertig geworden, al vertoont het werk hier en daar wel wat craquelé, weet Ruseler.
“Ik werd destijds benaderd door Peter Coopmans van Amnesty International. Hij zocht naar een mogelijkheid om een werk te laten maken in de sfeer van de Brigada Romana Parra, een kollektief dat in Chili voor felgekleurde muurschilderingen zorgde. Dat was ten tijde van de gekozen democratie onder Salvador Allende. Nadat het leger onder leiding van dictator Augusto Pinochet op 11 september 1973 een gewelddadige coup pleegde, werden alle muurschilderingen overgekalkt. In 1985 was Pinochet nog steeds aan de macht en vroegen we met deze muurschildering aandacht voor de mensenrechten. Kunstenaar Gaby (zijn achternaam wilde hij liever niet in de openbaarheid) was een vluchteling die met behulp van Amnesty International naar Nederland was gekomen. Na de coup zat hij eerst in een concentratiekamp.”
Functionarissen van de gemeente zorgen er eerst voor dat de muur wordt gestuukt, vervolgens gaan de kunstenaars aan de slag op basis van een schets. Ronald Ruseler heeft nog een voorbeeld van zo’n schets in zijn plakboek. “Kijk, hier zie je die doodlopende weg die ik schilderde. Uitmondend in een gezicht (de mond gesnoerd) waarvoor Erik Prins tekende. Linksonder zie je een gekweld, wellicht gemarteld gezicht gemaakt door Jan Willem Post. En Gaby maakte dat gekleurde, gekwelde figuurtje boven die doodlopende weg.”
Van het maken van het kunstwerk en de onthulling op 7 september 1985 door zanger Robert Longbestaan foto’s. Een van die foto’s van Luc van de Lagemaat (met daarop de vier kunstenaars) is door Piet Zwaanswijk als leidraad genomen voor een schildering in de fietsenstalling aan het Doelenplein. Ruseler: “Er komt vanaf zaterdag 14 mei meer duiding, meer context op die plek te hangen. Zodat voorbijgangers beter snappen om wat voor kunstwerk het gaat. Daarnaast zou ik het toejuichen als de muurschildering wordt opgenomen in kunst- en wandelroutes die er voorhanden zijn.”
‘Revival muurschildering Amnesty’, zaterdag 14 mei 2022, hoek Doelenplein/Gedempte Voldersgracht. Inloop 15.30 uur, aanvang 15.45 uur met toespraken, kunstenaars die onder leiding van Ronald Ruseler ‘Amnesty International 1985’ op de gevel schilderen, met muziek en aansluitend drankje.
Het persbericht luidde als volgt:
Revival muurschildering Amnesty
Toch zeker wel tien jaar moest ze het uit kunnen houden, de unieke muurschildering op de wand van de sportzaal op de hoek Doelenplein/Gedempte Voldersgracht. Een hommage aan Amnesty International in 1985. Die tien jaar zijn er inmiddels al ruim zesendertig geworden. Zaterdag 14 mei om half vier wordt tijdens de Vijfhoekkunstroute dit werk van de ‘Haarlemse muralisten’ aan de vergetelheid onttrokken. Opdat we weten en niet vergeten.
Weten
De Haarlemse beeldend kunstenaar Ronald Ruseler was na een reis door Mexico in ’84 dermate geïnspireerd door het werk van de ‘muralisten’ in Latijns-Amerika dat hij op verzoek van Amnesty International Haarlem de muurschildering maakte, samen met de Haarlemse kunstenaars Erik Prins en Jan Willem Post en de Chileen Gaby. Diens aandeel in de muurschildering was een figuur in de stijl van het Chileens kunstenaarscollectief Brigada Ramona Parra. Dat maakte geëngageerde muurschilderingen in Chili tijdens de regering van Allende (1970-1973) en ging ondergronds verder tijdens de dictatuur van Pinochet.
Niet vergeten
‘Het zou fijn zijn als we over tien jaar iets vrolijkers op de muur konden schilderen,’ zei Ruseler in september ’85 in het Haarlems Dagblad. Maar de woorden van Robert Long tijdens de onthulling in september 1985 blijven schrijnend actueel: ‘Als we allemaal doordrongen zouden zijn van de diepdroevige noodzaak van het bestaan van Amnesty International, dan zou er maar één mogelijkheid zijn: die muurschildering kon binnen de kortste keren plaatsmaken voor een Coca-Colareclame. Of nee, we zouden hem daar kunnen laten als herinnering aan iets gruwelijks dat gelukkig tot het verleden behoort. Zolang dat niet het geval is, is het een vergissing om hier te staan en een kunstwerk te bekijken dat maar één ding zou mogen opwekken: diepe schaamte.’
Binnen en buiten
Dankzij Haarlem Fietsstad, die onder de muurschildering (en daarmee dus ook onder de gymzaal) een fietsenstalling beheert en dankzij de inzet van Haarlemse kunstenaars en wijkbewoners komt er nu een revival.
De Haarlemse kunstenaar Piet Zwaanswijk maakte een eigen ‘mural’ op een binnenwand in de stalling, op basis van een foto van de ‘making of’ in 1985. Op de buitenmuren zijn panelen geplaatst, met een toelichting en een QR-code voor meer informatie. En zaterdag 14 mei maakt de man van het eerste uur Ronald Ruseler om 15.30 uur de cirkel rond door de verloren gegane tekst ‘Amnesty International 1985’ opnieuw op de buitengevel te schilderen.
Dat alles speelt zich af in het weekeinde van de Vijfhoekkunstroute. De deuren van de fietsenstalling gaan zaterdag 14 en zondag 15 mei bovendien tussen 12 en 17 uur open voor een expositie van Piet Zwaanswijk. Behalve de fraaie wandschildering is daar nog veel meer werk van deze geëngageerde Haarlemse kunstenaar te zien.
